روز ملی اهدای عضو
پس از مرگ چه بر سر بدنی می‌آید که دیگر توانی برای ادامۀ زندگی ندارد؟ سرنوشت پیکر انسان پس از مرگ روشن است، فرقی نمی‌کند آن را به دست خاک بسپارند یا به دل آب و آتش روانه کنند، این بدن به طبیعت بازخواهد گشت و روزگاری دیگر هیچ چیز از آن باقی نخواهد ماند.
حال چطور ممکن است این بدن پس از مرگ همچنان به زندگی خود ادامه دهد؟ نه این یک ماجرای ترسناک یا علمی تخیلی نیست، این داستان بخشیدن زندگی دوباره به انسانی نیازمند عضو و عضوی متعلق به فردی از دنیا رفته است.
۳۱ اردیبهشت هرسال روز ملی اهدای عضو نام‌گذاری شده است. قرارگرفتن چنین روزی در تقویم، نخستین بار در سال ۱۳۹۴ و از سوی واحد فراهم‌آوری اعضا و نسوج پیوندی بیمارستان دکتر مسیح دانشوری پیشنهاد شد و به تصویب رسید.
در روز ملی اهدای عضو، بد نیست همۀ آدم‌ها کمی به این موضوع فکر کنند که چرا اهدای عضو مهم است و چگونه با این کار می‌توان بر سرنوشت بسیاری از افراد تاًثیرگذاشت.
در ادامه می‌خوانید:
کدام اندام‌ها را می‌توان اهدا کرد؟
چه کسانی نمی توانند برای اهدای عضو اقدام کنند؟
اهدای عضو چیست؟
اهدای عضو به معنی استفاده از بافت‌های سالم یک فرد برای پیوند به بیماران است. این کار هم با اعضای بدن افراد زنده و هم اعضای درگذشته ممکن است و برای انجام آن هم افراد می‌توانند رضایت دهند و کارت دریافت کنند و هم در صورت مرگ مغزی یک نفر، اعضای خانواده‌اش این امکان را دارند که برای اهدای عضوهای سالم او رضایت دهند.
از میان ارگان‌های بدن کلیه‌ها، قلب، کبد، پانکراس، روده، ریه‌ها، استخوان، مغز استخوان، پوست و قرنیه. برخی از ارگان‌ها و بافت‌ها را می‌توان زمانی که شخص اهداکننده زنده است به شخص دیگری پیوند زد مانند یکی از کلیه‌ها یا بخشی از کبد اما در بیشتر موارد اهدای عضو زمانی صورت می‌گیرد که فرد اهداکننده دچار مرگ مغزی شده باشد.
تاریخچه اهدا و پیوند اعضا
انجمن علمی پیوند اعضای ایران در سال 1374 تأسیس شد. در سال 1379، نخستین پیوند ریه توسط دکتر سید حسین احمدی در بیمارستان امام خمینی تهران، انجام شد. در همان سال، نخستین مرکز پیوند ریۀ ایران با همت دکتر کتایون نجفی زاده (فوق تخصص بیماری‌های ریوی)، و دکتر عزیزالله عباسی (فوق تخصص جراحی قفسه سینه) در بیمارستان دکتر مسیح دانشوری دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به وجود آمد و فعالیت‌های آن در طول چند دهۀ گذشته ادامه یافت.
در مقیاس جهانی اما اولین جراحی پیوند، را یک جراح هندی به نام «سوشروتا» در قرن دوم قبل از میلاد انجام داد. او با استفاده از اتوگرافت، پوست بینی یک بیمار را ترمیم کرد؛ هرچند در تاریخ ثبت نشده که آیا این عمل، موفقیت‌آمیز بوده است یا خیر.
در گذر زمان عمل پیوند اعضای مختلف بدن یکی پس از دیگر به موفقیت رسید و اکنون با این موفقیت‌ها و مهربانی اهداکنندگان جان بسیاری از بیماران نجات می‌یابد.
آمار و اطلاعات اهدای عضو
بر اساس بررسی‌های انجام‌شده در سال 1400 در سال حدود 5 تا 8 هزار نفر در ایران بر اثر مرگ مغزی از دنیا می‌روند. از این میان ۲۵۰۰ تا ۴۰۰۰ مورد این امکان را دارند که از اعضای بدن آنها برای پیوند به دیگر بیماران استفاده شود.
با این حال تعداد سالانه اهدای داوطلبانه عضو در کشور حدود ۱۰۰۰ مورد است در حالیکه حدود 25 هزار بیمار در کشور به پیوند عضو نیاز دارند. به دلیل نبود اهداکننده روزانه در ایران 7 تا 10 بیمار جان خود را از دست می‌دهند.
این موضوع نشان می‌دهد که فراگیرشدن اهدا و رضایت‌دادن خانواده‌ها به اهدای اعضای بیماران مرگ مغزی‌شان چه اندازه می‌تواند در نجات بیماران مؤثر باشد.
قوانین رضایت به اهدای عضو
قوانین کشورهای مختلف دربارۀ اهدای با یکدیگر متفاوت است. با این حال روش‌های رایج رضایت به اهدای عضو در دنیا، به دو دسته تقسیم می‌شود:
رضایت اعلام‌شده یا آگاهانه (Informed Consent or Opt in)
رضایت مفروض (Deem consent or Presumed Consent or Opt out)
رضایت اعلام‌شده به مفهوم اعلام رضایت مستقیم اهداکننده از طریق ثبت نام در سامانه‌های اهدای عضو هر کشور مربوطه است.
در رضایت مفروض، نیازی به رضایت مستقیم از اهداکننده یا بستگان فرد وجود ندارد و فرض بر این است که این کار، برای همه امکان‌پذیر است.
شرایط اهدای عضو
هر کسی می‌تواند انتخاب کند که در زمان حیات یا بعد از مرگ اهداکنندۀ عضو باشد. افراد می‌توانند بخش یا تمام اعضای خود را بعد از مرگ اهدا کنید. شرایط اهدا و ثبت‌نام بر اساس قوانین هر کشوری متفاوت است، اما اصول کلی در بیشتر کشورها مشترک است.
سن قانونی
اهداکنندگان باید به سن قانونی (۱۸ سال) رسیده باشند تا بتوانند برای اهدا تصمیم بگیرند. اهداکننده نباید برای این کار هیچگونه فشار روانی، اجبار یا تحمیل داشته باشد.
شرایط اهدا بعد از مرگ
اهدای عضو پس از مرگ فقط برای جان‌باختگانی انجام می‌شود که مرگ مغزی شده باشند. تشخیص مرگ مغزی از سوی پزشکان و با استفاده از تست‌های پزشکی معتبر ممکن است.
سلامتی عمومی
اهداکنندگان باید از نظر جسمی و روانی سالم باشند. بیماری‌های خاصی مانند HIV، سرطان فعال، عفونت‌های شدید یا بیماری‌های عفونی فعال ممکن است مانع از اهدا شوند. افرادی که سابقه بیماری‌های مزمن یا وضعیت‌های پزشکی دارند باید توسط تیم پزشکی ارزیابی شوند تا اطمینان حاصل شود که این کار بی‌خطر است.
رضایت آگاهانه
اهداکنندگان باید به طور کامل از فرآیند اهدای عضو و عواقب آن آگاه باشند. این مسئله شامل درک مزایا، خطرات و دیگر جنبه‌های مرتبط با اهدای عضو است.
ثبت‌نام در سامانه ملی اهدای عضو
افرادی که مایل به اهدا هستند باید در سیستم ثبت‌نام ملی اهدای عضو ثبت‌نام کنند. ثبت‌نام شامل پرکردن فرم‌هایی می‌شود که جزئیاتی را در مورد سلامتی و تمایلات فرد جمع‌آوری می‌کند.
ممنوعیت فروش عضو
خرید و فروش عضو در ایران ممنوع است و تنها اهدای داوطلبانه عضو مجاز است. این ممنوعیت شامل جرایم قانونی برای کسانی است که در خرید و فروش اعضای بدن دخیل باشند.
اهدای عضو چگونه انجام می‌شود؟
فرآیند اهدای عضو شامل چند مرحله به هم پیوسته است.
ثبت نام و ارزیابی اهداکننده
افرادی که مایل به اهدای داوطلبانه عضو هستند، چه زنده و چه پس از مرگ، باید در سیستم ملی اهدای عضو ثبت شده باشند. در صورت اهدای زنده، اهداکننده از نظر سلامت جسمانی و روانی ارزیابی می‌شود تا اهدا برای او بی‌خطر باشد.
تشخیص مرگ مغزی
در مورد اهدای پس از مرگ، مرگ مغزی اهداکننده باید به طور قطعی توسط چند پزشک متخصص تأیید شود. مرگ مغزی زمانی اعلام می‌شود که هیچ فعالیت مغزی در فرد وجود نداشته و این حالت برگشت‌ناپذیر باشد.
هماهنگی و تطبیق
پس از تأیید اهدای عضو، تیم‌های پزشکی اطلاعات مربوط به اهداکننده را با بانک اطلاعاتی گیرندگان مطابقت می‌دهند تا گیرنده‌ای که بیشترین سازگاری را با اهداکننده دارد شناسایی شود. این مورد شامل تطابق‌های ژنتیکی، خونی و دیگر فاکتورهای پزشکی است.
جراحی برداشت عضو
در صورت اهدای پس از مرگ، جراحی برداشت عضو پس از اطمینان از مرگ مغزی و در شرایط استریل انجام می‌شود.
پیوند و پیگیری
پس از برداشت، اعضا به سرعت و بادقت به بیمارستان محل انجام عمل پیوند منتقل می‌شوند. جراحی پیوند بادقت بسیار زیادی انجام می‌شود و پس از آن، پیگیری‌های دقیق برای اطمینان از پذیرش عضو توسط بدن گیرنده و جلوگیری از پس زدن عضو صورت می‌گیرد.
کدام اندام‌ها را می‌توان اهدا کرد؟
بسیاری از اندام‌ها را می‌توان بعد از مرگ یا گاهی در طول حیات اهدا کرد. رایج‌ترین پیوندها مربوط به اندام‌هایی همچون کلیه، قلب، کبد و ریه است. سایر پیوندها که گاهی ممکن است انجام شوند، عبارتند از: پیوند پانکراس و پیوند روده باریک.
افراد در زمان ثبت نام اهدای داوطلبانه عضو حتی می‌توانند اهدای بافت‌هایی مانند قرنیه، دریچه‌های قلب، پوست و استخوان را نیز اهدا کنند.
چه کسانی نمی توانند برای اهدای عضو اقدام کنند؟
تمام افراد باید از نظر بیماری‌هایی مانند ایدز، هپاتیت و ویروس‌های مشابه و بیماری‌های بدخیم مورد ارزیابی قرار بگیرند. این بیماری‌ها مانع اهدای عضو می‌شوند. تمامی این بیماری‌ها در زمان فوت شخص مجدد بررسی می‌شوند.
افرادی که مایل به اهدا هستند، چه زنده و چه پس از مرگ، باید در سیستم ملی اهدای عضو ثبت‌نام کنند. در صورت اهدای زنده، اهداکننده از نظر سلامت جسمانی و روانی به دقت مورد ارزیابی قرار می‌گیرد تا اطمینان حاصل شود که اهدا برای او بی‌خطر است.
نظرات
نظر شما در مورد این مطلب چیست؟