حق تحصیل کودکان

دسترسی به تحصیل و امکانات آموزشی یکی از حقوق اصلی همه کودکان جهان شمرده می‌شود. براساس مادۀ ۲۸ پیمان‌نامۀ حقوق کودک که ۲۰ نوامبر ۱۹۸۹ در مجمع عمومی ‌سازمان ملل متحد تصویب شد، همۀ کشورهای این سازمان وظیفه دارند حق تحصیل کودکان را به رسمیت بشناسند و زمینۀ دستیابی به آن را فراهم کنند.

این کنوانسیون، تحصیل کودکان در همۀ کشورها را اجباری می‌داند و به موجب آن کودکان از هر جنسیت، نژاد، مذهب و با هر وضعیت سلامتی یا معلولیت باید به آموزش منسجم، رایگان و متنوع دسترسی داشته باشند.

موضوعی که در بند 3 اصل سوم و اصل 30 قانون اساسی ایران هم بر آن تاکید شده و به موجب آن دولت وظیفه دارد امکان استفادۀ رایگان از آموزش‌ و پرورش و تربیت بدنی را برای همۀ کودکان تا پایان دورۀ متوسطه فراهم کند.

با این حال هنوز حق تحصیل کودکان در همه جا و برای همۀ کودکان فراهم نیست و دولت‌ها با وجود تلاش‌هایشان نتوانسته‌اند آن را در سراسر ایران مهیا کنند.

در سال‌های گذشته خیریه‌ها یکی از بخش‌های یاری‌رسان آموزش‌وپرورش بوده‌اند. ساختن مدرسه، آموزش حضوری کودکان در مناطق محروم، ارائۀ بورس‌های تحصیلی و تهیۀ امکانات آموزشی از جمله مهم‌ترین‌کارهایی است که خیران برای رسیدن همۀ کودکان ایران به حق تحصیل برعهده گرفته‌اند.

در ادامه می‌خوانید:

• نیاز به یادگیری کودکان، اولویت و تأثیرات آن در دنیا
• موانع دستیابی به حق تحصیل کودکان
• خیریه‌های ایران و جهان و حق تحصیل کودکان

نیاز به یادگیری کودکان، اولویت و تأثیرات آن در دنیا

هنگامی که درباره حق تحصیل کودکان صحبت می‌کنیم، پاسخ به این سؤال که اساساً چرا کودکان باید تحصیل کنند ضروری به نظر می‌رسد.

سؤالی که البته پاسخ روشنی دارد؛ حق تحصیل کودکان موضوعی بدیهی و آموزش آنان ضرروی است زیرا بدون دریافت دانش و اطلاعات، کودکان در آینده از فرصت داشتن شغل، جایگاه اجتماعی و برآوردن نیازهای روزمرۀ خود محروم خواهند شد. تحصیل در واقع می‌تواند به شکل بالقوه برای کودکان رهایی‌بخش باشد و جایگاهی در دنیای آیندۀ برایشان پدید آورد.

نکتۀ مهم دیگر آنکه میان نداشتن تحصیل و فراوانی آسیب‌های اجتماعی رابطۀ معناداری وجود دارد، نداشتن مهارت‌های اجتماعی و شغلی به فراگیری فقر دامن می‌زند و فقر یکی از مهم‌ترین عوامل بروز بزهکاری در همۀ جوامع است.

از سوی دیگر  باید به این پرسش نیز پاسخ داد که کودکی که از حق تحصیل برخوردار نیست به جای درس خواندن چه می‌کند؟ کودکانی که درس نمی‌خوانند معمولاً در جوامع فقیرتر زندگی می‌کنند و ناچار باید بخشی از بار اقتصادی خانواده را به دوش کشند.

در چنین جوامعی کودک مجبور است به جای آموختن، بازی‌کردن و دوست داشته‌شدن در محیطی معمولاً خشن کار کند و دور از ذهن نیست که در جوانی و بزرگ‌سالی به بزهکاری هم روی آورد. همین نکات کافی است تا اهمیت حق تحصیل کودکان برای همه کشورهای جهان روشن باشد و بخش قابل توجهی از بودجه آنها صرف دستیابی به این موضوع مهم شود.

موانع دستیابی به حق تحصیل کودکان

گرچه در یکی دو قرن گذشته، حق تحصیل کودکان به عنوان موضوعی جهانی از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است اما همواره کاستی‌هایی در مسیر آموزش و یادگیری کودکان وجود دارد که موجب بازماندن آنان از تحصیل می‌شود.

محرومیت و نبود امکانات آموزشی یکی از نکات مهمی است که در زمینۀ دستیابی به حق تحصیل کودکان بسیار موثر است. در ایران هنوز نقاط بسیاری وجود دارد که آموزش و تحصیل کودکان در آنها با مشکلات بسیاری مواجه است، شاید باور آن دشوار باشد اما در کشور ما هنوز 3900 مدرسۀ کانکسی و 160 مدرسه کَپَری(نوعی سازه که از شاخه درختان ساخته می‏شود) وجود دارد که تحصیل را برای کودکان مناطق محروم دشوار کرده است.

از سوی دیگر آن‌گونه که وزارت آموزش و پرورش اعلام کرده 20 درصد مدارس ایران فرسوده هستند و مهاجرت به حاشیۀ شهرها به همراه افزایش تعداد دانش‌آموزان در سال‎های گذشته موجب شده است نیاز به ساختن مدارس جدید بیش از پیش ضروری باشد.

این‌ها اما همۀ مشکلاتی نیست که حق تحصیل کودکان را از آنان سلب کرده است، نبود امکانات آموزش موجب شده بیش از 50 درصد دختران عشایر فقط تا پایان دوران دبستان تحصیل کنند. فراگیرشدن بیماری کرونا و روآوردن به آموزش مجازی هم نشان داد تا چه اندازه امکانات برای چنین شیوه‌‎هایی در مدارس اندک است.

همۀ این مشکلات موجب شده است که بخش قابل توجهی از کودکان ایران به حق آموزش و تحصیل دست پیدا نکنند، این موضوع، مقولۀ دیگری به نام کودکان بازمانده از تحصیل را پدید آورده است که باید برای بازگرداندن آنها به کلاس‌های درس تلاش شود.

خیریه‌های ایران و جهان و حق تحصیل کودکان

انبوه مشکلات پیش روی حق تحصیل کودکان ایران، موجب شده است نهادهای غیردولتی به ویژه‌ خیریه‌ها وارد عمل شوند و تلاش کنند تا به یاری هم امکانات تحصیلی بیشتری را در کشور برای کودکان فراهم آورند.

در میان خیریه‌های ایران «مجمع خیرین مدرسه‌ساز» به عنوان یکی از معروف‌ترین خیریه‌های ایران، ساخت مدرسه را به عنوان هدف اصلی خود برگزیده است. بر اساس آماری که این مؤسسه در سال 1395 اعلام کرده از 530 هزار کلاس درس کشور، بیش از 107هزارکلاس درس به همت خیران این نهاد ساخته شده است.

در سال‌های گذشته نهادهای مردمی بسیاری نیز برای کمک به تحصیل کودکان کار و خیابان و تدریس به آنها شکل گرفته‌اند.

بیشتر خیریه‌های ایران بخشی از فعالیت خود را به کودکان و به ویژه تحصیل آنان اختصاص داده‌اند، این اقدامات حتی در کوچک‎ترین نمونه‌های خود تأثیر بسیاری بر بهبود شرایط تحصیل کودکان می‌گذارد زیرا تهیۀ کتاب و لوازم‌التحریر برای کودکان بعضی مناطق به اندازۀ ساختن مدرسه در منطقه‌ای دیگر اهمیت دارد.

البته خیریه‌های آموزشی سابقۀ بسیاری دارند در دهه‌های گذشته در نقاط مختلف جهان به ویژه آسیا و آفریقا مؤسسات خیریۀ بسیاری تلاش کرده‌اند تا زمینۀ آموزش و تحصیل کودکان را فراهم کنند.

به عنوان مثال سازمان خیریۀ «Room To Read» (اتاقی برای خواندن) که در سال 200 تأسیس شده است به کودکان 16 کشور آفریقایی و آسیایی آموزش می‌دهد. این سازمان خیریه وظیفۀ اصلی خود را سوادآموزی و عادت‌دادن کودکان دبستانی به مطالعه و توانمندسازی دختران برای به پایان رساندن دورۀ راهنمایی می‌داند. «Room To Read» تاکنون بیش از 15هزار کتابخانه تأسیس کرده و زندگی بیش از 7.8 میلیون کودک را تحت تأثیر قرار داده است.

Tostan سازمان خیریۀ دیگری است که در سال 1991 تأسیس شد، این سازمان که در جیبوتی، گینه، گینه بیسائو، مالی، موریتانی، سنگال، سومالی و گامبیا فعال است، در زمینۀ توسعۀ تحصیلات فعالیت دارد و علاوه‌ بر کودکان، سوادآموزی به سالمندان را هم در برنامه خود دارد.

در کلاس‌هایی که این مؤسسۀ خیریه برگزار می‌کند به جز درس‌های معمول، مفاهیم اولیۀ حقوق بشر و مفاهیم سلامت فردی نیز به دانش‌آموزان تدریس می‌شود. از زمان تأسیس این سازمان خیریه تاکنون بیش از 200هزار نفر به طور مستقیم در برنامه‌های آن شرکت کرده‌اند.

البته خیریه‌ها موضوع آموزش کودکان را فقط در کشورهای کمتر توسعه‌یافته دنبال نمی‌کنند، مثلاً در آمریکا سازمان‌های خیریه بسیاری زمینۀ تحصیل کودکان و نوجوانان را از دوران دبستان تا ورود به دانشگاه فراهم می‌کنند.

«Teach For America» (آموزش برای آمریکا) یکی از این مؤسسات خیریه است که فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها را به عنوان معلم استخدام می‌کند. موفقیت این مؤسسه به حدی بود که دولت فدرال آن را به یکی از برنامه‌های منشور اصلی طرح «AmeriCorps» خود تبدیل کرد و تا امروز، معلمان آن به بیش از 45هزار دانش‌آموز کمک کرده‌اند.

مؤسسۀ خیریۀ نیکان ماموت هم به عنوان یاری‌رسان خانواده‌ها، بخش مهمی از فعالیت‌های خود را به فراهم کردن شرایط تحصیل کودکان محروم اختصاص داده است. تهیۀ لوازم‌التحریر در آغاز هر سال تحصیلی، ایجاد شرایط لازم برای تحصیل کودکان مناطق بحران‌زده در کانکس و تهیۀ وعده‌های غذایی مورد نیاز کودکان شهرهای محروم فقط بخشی از تلاش نیکان برای کمک به دستیابی به حق تحصیل کودکان است.

اهمیت آموزش و تحصیل به عنوان یکی از حقوق اصلی کودکان بر هیچ‌کس پوشیده نیست و خیران در سراسر دنیا یکی از مؤثرترین گروه‌ها برای توزیع امکانات آموزشی میان کودکان محسوب می‌شوند.

با این حال تجربۀ نهادهای خیریه سراسر جهان نشان داده است که مبارزه برای دستیابی همه کودکان به آموزش فراتر از مسائل صرفاً مالی است، این موضوع مهم است که نیاز به فراگیری آموزش باید در سطحی کلی و اجتماعی مورد توجه قرار گیرد زیرا در این شرایط خیران به شکل شبکه‌ای به هم پیوسته می‌توانند به سرمایۀ مالی لازم برای کار در این زمینه نیز دست پیدا کنند.

برای اطلاع از فعالیت‌های نیکان ماموت در آستانۀ سال تحصیلی جدید، صفحۀ اینستاگرام این مؤسسه را دنبال کنید.