اهدای سلول های بنیادی خون‌ ساز

سلول‌های بنیادی قادرند انواع سلول‌های خونی را تولید کنند، این توانایی بی‌نظیر آنها را چنان حائز اهمیت کرده است که امروزه به یکی از عناصر اصلی درمان بیماری‌های بدخیم تبدیل شده‌اند.

پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز راهی برای درمان بیش از ۷۰ نوع بیماری صعب‌العلاج از جمله سرطان خون، نقص ایمنی وراثتی، بیماری‌های متابولیک وراثتی و تومورهای توپر بافت‌های بدن و… است.

باوجود قابلیت درمانی این سلول‌ها، حدود ۷۰ درصد از بیماران نیازمند دریافت سلول‌های بنیادی خون‌ساز، فاقد خویشاوند مناسب از نظر آنتی‌ژن‌های سازگار بافتی هستند و باید این سلول‌ها را از مراکز اهدای سلول بنیادی دریافت کنند. به همین دلیل اهدای سلول های بنیادی خون‌ ساز یکی از مهم‌ترین کارهای خیران حوزۀ سلامت است.

جهت کمک رسانی به خیریه تجهیزات پزشکی نیکان می توانید از طریق وبسایت خیریه اقدام نمایید.

شانس پیداکردن دهندۀ غیرخویشاوند با شباهت HLA در افراد یک نژاد یا قوم بیشتر و پیوند سلول بنیادی در این شرایط موفق‌تر است.

از آنجا که سلول‌های بنیادی خون‌ساز هم نوعی محصول خونی هستند، سازمان انتقال خون ایران، مسئول تهیۀ سلول‌های خونی است. با این حال نهادهای خیریه‌ای هم به دلیل ارتباطات گسترده‌ای که با افراد و مؤسسات دارند می‌توانند نقش بسیار مؤثری در تشویق مردم برای اهدای سلول بنیادی داشته باشند.

17 سپتامبر روز جهانی تقدیر از اهداکنندگان سلول‌های بنیادی خون‌ساز و فرصتی برای نگاه دوباره به ابعاد مختلف این کار نیکو است.

در ادامه می‌خوانید:

• سلول بنیادی خون‌ساز چیست؟
• اهدای سلول های بنیادی خون‌ ساز چگونه است؟
• شرایط اهداکنندگان سلول بنیادی
• فرآیند اهدای سلول های بنیادی خون‌ ساز
• اهدای سلول های بنیادی خون‌ ساز مضر است؟
• خیریه‌ها و سلول بنیادی

سلول بنیادی خون‌ساز چیست؟

سلول‌های بنیادی خون‌ساز سلول‌های نارسی هستند که می‌توانند به سلول‌های خونی تبدیل شوند، این سلول‌های بنیادی در مغز استخوان، جریان خون داخل عروقی و خون بند ناف وجود دارند.

گاه در اثر میزان بالای شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی (جهت درمان سرطان) این سلول‌ها نیز در بدن فرد بیمار آسیب جدی می‌بینند؛ پیوند مغز استخوان (BMT) و یا پیوند سلول‌های بنیادی خون محیطی (PBSCT) فرایندهایی هستند که به وسیلۀ آنها، کمبود سلول‌های بنیادی تا اندازه‌ای جبران می‌شود.

اهدای سلول‌ های بنیادی خون‌ ساز چگونه است؟

اهدای سلول‌ های بنیادی خون ‌ساز از دو طریق اهداکنندگان خویشاوند و غیرخویشاند صورت می‌گیرد. برای این که فردی به عنوان دهندۀ سلول بنیادی برای انجام پیوند مغز استخوان انتخاب شود، گروه خونی ملاک نیست، بلکه فاکتوری به نام HLA که شناسنامه ژنتیکی فرد است باید بین گیرنده و دهنده پیوند سازگار باشد.

خواهر و برادرهای تنی بیشترین سازگاری را از نظر HLA دارند و می‌توانند از نظر HLA کاملاً با هم سازگار باشند. با این وجود در حدود 70 درصد مواقع دهنده خویشاوند سازگار یافت نمی‌شود و در این حالت لازم است جستجو برای داوطلبان اهدای سلول‌های بنیادی خونساز غیرخویشاوند آغاز شود.

سلول‌های بنیادی را می‌توان از 3 منبع خون محیطی، مغز استخوان و خون بند ناف جمع‌آوری کرد. پیش از این اهدای سلول های بنیادی خون ساز از مغز استخوان با جراحی انجام می‌شد که روش چندان شایعی نیست و محدود به موارد خاص است. امروزه بیشتر اهداکنندگان، روش اهدا از گردش خون محیطی را به روش اهدای مغز استخوان ترجیح می‌دهند.

برتری پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز نسبت به پیوند ارگان‌های بدن این است که اگر بیمار خوب شود دیگر تا پایان عمرخود نیاز ندارد که هیچ دارویی را مصرف کند و این بسیار مهم است.

حمایت های فوری خود را از طریق فرم مورد نظر به موسسه خیریه ارسال نمایید.

شرایط اهداکنندگان سلول بنیادی

اهدا کننده سلول‌های بنیادی خون‌ساز باید از سلامت عمومی برخوردار باشد. اهدای سلول‌های بنیادی خون‌ ساز در بازه سنی بین ۱۸ تا ۵۵ سال امکان‌پذیر است. از سوی دیگر یکی از شرط‌های اهدای سلول‌های بنیادی مبتلانبودن به بیماری‌های قلبی- عروقی، کلیوی، کبدی و بیماری‌های انگلی و ویروس‌های خونی نظیر اچ. آی. وی، هپاتیت و مالاریا است.

در عین حال اهداکننده نباید سابقۀ بیماری‌هایی مثل سرطان، دیابت و سایر بیماری‌های صعب‌العلاج و مزمن داشته باشد.

اهداکننده بدون هیچ مشکلی پس از اهدا می‌تواند به روند جاری زندگی ادامه داد زیرا سلول‌های خون‌ساز مدت کوتاهی پس از  اهدا جایگزین خواهند شد.

فرآیند اهدای سلول‌ های بنیادی خون‌ ساز

فردی که قصد دارد سلول‌های بنیادی خون‌ساز خود را اهدا کند، ابتدا باید به یکی از مراکز پذیره‌نویسی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی خون ساز در سراسر کشور مراجعه و پرسشنامۀ سلامت عمومی و رضایت‌نامه را امضاء کند. سپس ۱۰ میلی لیتر نمونه خون  برای بررسی وضعیت HLA در همان مرکز پذیره‌نویسی از بیمار دریافت می‌شود.

در صورتی که اهداکننده‌ای سازگار با یک بیمار شناخته شود، با وی تماس گرفته می‌شود و در صورت موافقت اهداکننده بررسی‌های آزمایشگاهی بیشتری به عمل خواهد آمد. ضمناً تمام اطلاعات اهداکننده به صورت کاملاً محرمانه حفظ می‌شود.

بعد از این مرحله انجام معاینات پزشکی است که در این مرحله آزمایش‌های لازم برای اطمینان از سلامت اهدا‌کننده و اثبات بی‌خطر بودن اهدای سلول‌ های بنیادی خون‌ ساز برای اهداکننده و بیمار انجام می‌شود.

مرحلۀ بعدی اهدای سلول بنیادی است؛ اهدای سلول بنیادی معمولاً با دریافت خون محیطی که یک روش بدون نیاز به جراحی است، انجام می‌شود. برای افزایش تعداد سلول‌های بنیادی در جریان خون محیطی، اهداکننده سه تا پنج روز قبل از اهدا، به صورت سرپایی داروی فاکتور محرک دریافت می‌کند.

پس از به حد نصاب رسیدن تعداد سلول‌های بنیادی در خون محیطی اهداکننده، سلول‌های هسته‌دار با استفاده از دستگاه مخصوص از ورید بازوی اهداکننده جدا می‌شود. پس از جداسازی سلول‌های بنیادی هسته‌دار، سایر اجزای خون و پلاسما از طریق وریدی بازوی دیگر اهداء کننده به وی بازگردانده می‌شود.

مرحلۀ نهایی اهدای سلول های بنیادی خون‌ ساز بهبودی و بازگشت به وضعیت قبل است. به دلیل عوارض دارو، احتمال دارد اهداکنندگان چند روز قبل از دریافت سلول‌های بنیادی سردرد، درد استخوان و دردهای عضلانی داشته باشد. این مشکلات مدت کوتاهی بعد از اهدای سلول‌های بنیادی، از بین می‌رود.

موسسه نیکان همچنین یک خیریه دارو می باشد که به بیماران سرطانی و خاص، دارو رسانی می کنند.

اهدای سلول های بنیادی خون‌ ساز مضر است؟

در هیچ یک از مطالعات اخیر، ضرر و زیانی برای اهدای سلول‌ های بنیادی خون ساز، گزارش نشده است و سلامت افراد با اهدای آنها به خطر نمی‌افتد.

اهدای سلول های بنیادی خون‌ ساز به بیماران نیازمند علاوه بر آنکه کاری انسانی است، آنان را از بیماری‌های مهلک نجات می‌دهد و برای سلامتی اهداکننده نیز ضرری ندارد.

افرادی که تمایل به اهدای سلول های بنیادی خون‌ ساز دارند یا به عبارتی داوطلب پذیره‌نویسی بانک اهدا هستند،  در مرحلۀ فقط باید یک نمونه خون برای ثبت در بانک اهدا کنند و دریافت سلول فقط وقتی انجام خواهد شد که بیماری منطبق با  HLA آنان پیدا شود.

خیریه‌ها و سلول بنیادی

توجه به سلامت جامعه و به‌ویژه کمک به بیماران صعب‌العلاج یکی از آن کارهایی است که خیریه‌ها در آن سابقۀ طولانی دارند. تشویق عموم جامعه به اهدای سلول های بنیادی خون‌ ساز از سوی خیریه‌‎های بسیاری انجام می‌‎شود. خیریه‌های بسیاری درمان بیماران نیازمند را در مجموعه اهداف خود قرار می‌دهند یا حتی فقط خدمات درمانی ارائه می‌کنند و در این شرایط جمع‌آوری سلول‌های بنیادی برای عموم بیماران جامعه می‌تواند حیاتی باشد.

مؤسسۀ خیریۀ نیکان ماموت مدت کوتاهی پس از ایجاد، کمک به جمع‌آوری سلول‌های بنیادی خون‌ساز را در برنامۀ خود قرار داد و اکنون بیش از یک دهه است که با همکاری مرکز پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز بیمارستان شریعتی تهران این کار را انجام می‌دهد.

از آنجا این مرکز مسئولان خون‌گیری خود را فقط برای جمعیت بیش از یکصد نفر اعزام می‌کند، نیکان به سراغ تولیدکنندگان و کارخانه‌های بزرگی مانند مجموعۀ ماموت، زرماکارون، چای گلستان و ایران خودرو می‌رود تا بتواند از ظرفیت کارمندان و کارگران این مجموعه‌ها استفاده کند.

نیکان پس از هماهنگی با مدیریت این کارخانه‌ها و برگزاری جلسات توجیهی و اطلاع‌رسانی برای کارمندان و کارگران، یک گروه سه نفره از متخصصان دریافت خون و ثبت‌کننده را به این مراکز می‌برد تا از افراد داوطلب نمونه خون دریافت شود.

این نمونه‌ها برای اطمینان از سلامت داوطلبان، در بیمارستان شریعتی آزمایش می‌شود و اگر فردی دچار بیماری باشد به او اطلاع داده خواهد شد.

نیکان امیدوار است با کمک به ثبت افراد بیشتری در بانک اهدای سلول بنیادی، زمینۀ درمان بیماران را فراهم کند و خانواده‌های بیشتری را به زندگی عادی بازگرداند.

دربارۀ فعالیت‌های نیکان ماموت در زمینۀ اهدای سلول های بنیادی خون‌ ساز می‌توانید صفحۀ اینستاگرام مؤسسه را دنبال کنید.