روز ملی هوای پاک
در سال ۱۳۷۴، بحران آلودگی هوا در کلان‌شهرها موجب شد تا مسئولان ستاد اجرایی کاهش آلودگی هوا برای حساس‌کردن مردم به آثار زیانبار آلودگی هوا، ۲۹ دی ماه را روز ملی هوای پاک نامگذاری کنند.
آلودگی هوا در شهرهای بزرگ ایران موضوعی است که هنوز بر قوت خود باقی است و همچنان قربانی می‌گیرد. آثار آلاینده‌ها بر جسم و جان شهروندان بر هیچ‌کس پوشیده نیست، این مواد آلوده حتی بر جنین هم تأثیر می‌گذارند و موجب عوارضی مانند وزن پایین زمان تولد، تأخیر رشد داخل رحمی و مرگ داخل رحمی جنین می‌شوند.
نه فقط انسان که مجموعۀ محیط زیست از آلودگی هوا زیان می‌بیند. تغییرات اقلیمی، سوراخ شدن لایۀ اوزون، باران اسیدی، گرمایش جهان و بسیاری مشکلات دیگر زیست‌محیطی از اثرات آلودگی هوا هستند. افزایش گازهای گلخانه‌ای سبب شده است که جهان با گرم‌شدن بی‌رویه به مکانی نامناسب برای زندگی تبدیل شود. افزایش روزافزون مواد سمی هم سبب تغییرات اقلیمی غیر قابل جبران زندگی نوع بشر را به سوی نابودی سوق دهد.
در روز ملی هوای پاک نگاهی دوباره به همۀ این مسائل و اندیشیدن به آنها می‌تواند دست‌کم وضعیت خطرناکی کنونی را به یادآورد تا شاید با خود و محیط زیست مهربان‌تر شویم.
نامگذاری روز ملی هوای پاک
در همه جای دنیا برای جلب توجه مردم به موضوعات مربوط به حفظ محیط زیست، داشتن یک زندگی سالم و دست‌یابی به اهداف توسعۀ پایدار، روزهای خاصی انتخاب می‌شوند تا نمادی از این موضوعات مختلف باشند. روز جهانی محیط زیست، روز زمین پاک و روز ملی هوای پاک از همین مناسبت‌ها هستند.
در ایران بحران آلودگی هوای تهران و شش شهر آلودۀ تبریز، مشهد، اراک، اصفهان، شیراز و اهواز، مسئولان ستاد اجرایی کاهش آلودگی هوا را بر آن داشت تا از سال ۱۳۷۴ روز ۲۹ دی ماه را به عنوان روز ملی هوای پاک اعلام کنند.
جالب است که قدمت روز ملی هوای پاک در ایران از روزهای مشابه در کشورهای فرانسه و ایتالیا بیشتر است. هدف از اعلام روز ملی هوای پاک ایجاد حساسیت در بین اقشار مختلف جامعه بود و از آنجا که کلید اصلی کاهش آلودگی هوا، مشارکت مردمی و افزایش هماهنگی بین بخشی است این روز می‌تواند عامل مهمی در ایجاد این مشارکت و هماهنگی بین بخشی باشد.
آلودگی هوا چیست؟
روز ملی هوای پاک مناسبتی برای دوری از آلودگی هواست؛ اما آلودگی هوا واقعاً چیست؟ آلودگی هوا وجود یک یا چند آلوده‌کنندۀ مختلف در هوای آزاد است؛ آن هم به اندازه‌ای که برای انسان مضر باشد و یا موجب زیان‌رساندن به انسان، حیوانات و گیاهان شود. اما پدیدۀ آلودگی هوا در مناطق شهری، یکی از ره‌آوردهای انقلاب صنعتی است که از سیصد سال قبل شروع و با توسعۀ صنعتی و زیادشدن شهرها بر میزان و شدت آن افزوده شد. تکیۀ اساسی بر منابع انرژی فسیلی همچون زغال، نفت، گاز و در نهایت آزادشدن مواد ناشی از احتراق این مواد، فرآورده‌های مضر و زیان بخشی را به همراه می‌آورد که حیات موجودات زنده به ویژه انسان‌ها را تهدید می‌کند.
از نخستین دهه‌های قرن بیستم، پس از مشاهدۀ ارتباط میان آلودگی هوا و تخریب محیط زیست، بسیاری از کشورهای صنعتی پیشرفته، تحقیقات و برنامه‌های علمی برای کنترل آلاینده‌های بسیار مضر را آغاز کردند؛ اما در بیشتر کشورهای در حال توسعه این مسئله آن‌طور که باید مورد توجه قرار نگرفت و وضعیت آلودگی هوا در شهرهای بزرگ رو به وخامت گذاشته است.
منابع آلودگی هوا
برای آنکه روز ملی هوای پاک را به‌درستی گرامی بداریم باید آنچه سد راه رسیدن به هوای پاک می‌شود را بشناسیم. منابع آلوده‌کنندۀ هوا به دو قسمت طبیعی و مصنوعی تقسیم می‌شود. نخست منابع طبیعی که آلودگی‌های ناشی از فعالیت آتشفشان‌ها، آتش‌سوزی جنگل‌ها، گردوغبار طبیعی، دود و مونوکسیدکربن آتش سوزی‌ها، گاز رادون منتشر از کانی‌های زمین، ترکیبات آلی متصاعدشده از درختان کاج و چیزهایی از این دست را شامل می‌شود.
دستۀ دوم آلودگی‌های محیطی هستند، این آلودگی‌ها که منابع مصنوعی دارند، از آلودگی‌های گروه قبل مضرتر هم هستند. وسایل نقلیه موتوری اصلی‌ترین منبع این گروه از آلودگی‌ها هستند؛ زیرا دی اکسید نیتروژن، مهم‌ترین آلوده‌کنندۀ هوا را تولید می‌کنند. با این حال آلودگی‌های ناشی از سوزاندن سوخت‌های نفتی بی‌کیفیت، استفاده از زغال سنگ، فعالیت صنایع و کارخانه‌های بزرگ، سوزاندن بقایای کشاورزی و… هم نقش بسزایی در آلوده‌شدن هوای شهرها دارد.
آثار آلودگی هوا بر انسان
شاید بزرگ‌ترین مشکلی آلودگی هوا و تأثیرات ناشی از آن ایجاد می‌کند، آسیب به انسان و فراهم‌کردن زمینۀ بیماری‌ها باشد. از جنینی که هنوز به دنیا نیامده تا افراد کهنسال به بیماری‌هایی مبتلا می‌شوند که ریشه در آلودگی هوا دارد. در روز ملی هوای پاک، نگاهی دوباره به این بیماری‌ها و تأثیر آنها بر سرنوشت شهروندان می‌تواند هشداردهنده و تفکربرانگیز باشد.
آلودگی هوا و آثار آن بر بارداری
تحقیقات نشان داده است طیف وسیعی از اختلالات و عوارض آلودگی هوا بر دستگاه تولید مثل زنان، باردای، جنین و نوزاد اثر می‌گذارد. همچنین تحقیقاتی دربارۀ باروری مردان نشان می‌دهد، آلاینده‌هایی مثل سرب، دی اکسید گوگرد و ذرات معلق بر کیفیت و کمیت اسپرم اثر منفی دارند.
اثرات آلاینده‌ها بر جنین هم مشاهده شده است. وزن پایین زمان تولد، تأخیر رشد داخل رحمی و مرگ داخل رحمی خطراتی هستند که آلاینده‌های منواکسید کربن، دی اکسید گوگرد و ذرات معلق، برای جنین ایجاد می‌کنند.
میزان مواجهه مادر با گروهی از ذرات معلق یا هیدروکربن در هشتمین ماه بارداری بر رشد جنین اثر مستقیم دارد. این اتفاق بیشتر در نواحی صنعتی و شهرهای بزرگ و در فصل زمستان رخ می‌دهد. از سوی دیگر، تحقیقات نشان می‌دهد زنان بیشترین گروه آسیب‌پذیر و در معرض خطر آلودگی هوا در منزل هستند.
ابتلا به بیماری‌ها تنفسی
بر اساس تحقیقات، وسایل نقلیه موتوری در شهرهایی مانند تهران بیش از 95 درصد از منواکسید کربن موجود در هوا را تولید می‌کنند که تنفس آن، به سکته‌های قلبی و مغزی منجر می‌شود. افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی نسبت به افزایش کربوکسی هموگلوبین، بسیار حساس هستند زیرا با افزایش غلظت این ترکیب در خون، قلب باید برای جبران کمبود اکسیژن، سریع‌تر کار کند. مطالعات نشان می‌دهد حتی در مقادیر کمتر از 2 درصد نیز احتمال حملۀ قلبی در افراد وجود دارد. همچنین کاهش غلظت اکسیژن در خون، بر فعالیت مغز نیز تأثیر بسزایی دارد.
آلودگی هوا و سرطان
سرطان یکی از بیماری‌های شایع دوران است. در این 15 درصد بیمارانکشور مبتلا به سرطان هستند و در سال حدود ۸۵ هزار نفر به بیماران سرطانی کشور اضافه می‌شوند. هزینههای سرسام‌آور درمان سرطان موجب می‌شود که 10درصد بیماران مبتلا به سرطان پس از درمان به زیر خط فقر سقوط و 20درصد آنها وضعیت اقتصاد فلاکت‌باری پیدا کنند.
ردپای آلودگی هوا اینجا هم دیده می‌شود. بیشترین نوع سرطان‌ها به دلیل افزایش آلودگی هوا بروز می‌کنند. آلودگی هوا در ابتلا به همۀ انواع سرطان‌ها مؤثر است ولی شایع‌ترین نوع آن سرطان ریه، پروستات و خون است که به ترتیب بیشترین شیوع را در کشور دارد.
هنگام آلودگی هوا چه باید کرد؟
گرچه امروز روز ملی هوای پاک نامگذاری شده است، اما روزهای آلودۀ سال پرتعدادتر هستند و باید برای گذر از آنها راهکارهایی را دانست و آموخت.
- در روزهای بحرانی آلودگی هوا باید تا آنجا که ممکن است از تردد در محدوده‌های مرکزی و پُرترافیک شهر اجتناب کرد.
- در سفرهای روزانۀ درون‌شهری استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی جایگزین خودروهای شخصی شود.
- فعالیت یا بازی کودکان در محیط‌های باز محدود شود.
- افراد مسن یا افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی، ریوی نظیر آسم، برونشیت مزمن و نارسائی قلبی از خانه خروج نشوند.
- درصورت اجبار برای فعالیت در هوای آزاد، از ماسک استفاده شود و زمان فعالیت هم تا آنجا که ممکن است کاهش یابد.
- از ورزش در فضای باز و پیاده روی در پارک‌ها خودداری شود.
- افراد مبتلا به آسم درصورت داشتن نشانه‌هایی مثل کوتاهی تنفس، سرفه و خس‌خس و درد قفسه سینه برنامۀ درمانی خود را دنبال کنند و با ادامۀ این مشکل به پزشک مراجعه کنند.
- مایعات، میوه و سبزیجات در زمان آلودگی هوا بیشتر مصرف شود.
حق بر هوای پاک
اصولاً حقی با عنوان حق بر هوای پاک در قوانین و مقررات داخلی کشورها و اسناد بین‌المللی وجود ندارد، اما در روز ملی هوای پاک خوب است بدانیم که با توجه به اینکه هوا یکی از اجزای سازندۀ محیط زیست است، می‌توان حق بر هوای پاک را جزئی از حق بر محیط زیست در نظر گرفت.
آلودگی هوا یکی از عوامل زیان آور برای سلامت و حیات انسان و محیط زیست است. گرچه نخستین رگه‌های مبارزه با آلودگی هوا به پیش از قرن نوزدهم باز می‌گردد اما این کُنش در بیشتر کشورها از نیمۀ قرن بیستم آغاز شده است.
در این دوران با انتشار نتایج تحقیقات دربارۀ پیامدهای آلودگی هوا بر انسان و محیط زیست، کشورها به این نتیجه رسیدند که مبارزه با این معضل فقط از طریق همکاری بین‌المللی مقدور خواهد بود. نتیجۀ این اتفاق نظر، برگزاری کنفرانس‌ها و عقد معاهدات بین‌المللی متعدد با هدف حفاظت از محیط زیست به طور عام یا مبارزه با آلودگی هوا به طور خاص بود.
گام مهم بعدی در این زمینه، پیدایش مفهوم «حق بر محیط زیست» به‌عنوان یک حق بشری است که سرآغاز آن اعلامیۀ 1972 استکهلم است. بعد از پذیرش این اعلامیه، نه تنها بعضی از اسناد حقوق بشری، «حق بر محیط زیست» را در کنار سایر حقوق بشر قرار دادند، بلکه نهادهای نظارتی و قضایی حقوق بشری با ارائۀ تفسیر زیست‌محیطی از حقوق مندرج در اسناد حقوق بشری، «حق بر محیط زیست» را به عنوان یک حق بشری اشتقاقی نیز به رسمیت شناختند. اکنون «حق بر هوای پاک» به‌عنوان جزئی از «حق بر محیط زیست» به صورت یک حق بشری مستقل پذیرفته شده است.
شاید بتوان نخستین تعریف بین المللی از آلودگی هوا را در عهدنامه‌ای دربارۀ آلودگی هوای برون مرزی مشاهده کرد که بیان می‌کند: «آلودگی هوا به معنای ورود مستقیم یا غیر مستقیم مواد یا انرژی به هوا توسط انسان است که پیامدهای آن چنان زیانبار است که سلامت انسان را به خطر می‌اندازد و به زیست‌بوم‌ها آسیب می‌زند.»
اما چرا حفاظت از محیط زیست و پاک نگه‌داشتن هوا باید برای همۀ مردم مهم است و آن را به موضوعی بین‌المللی تبدیل کرده است؟ سؤالس ک در روز ملی هوای پاک جدی‌تر به نظر می‌رسد. نخست اینکه عناصر سازندۀ محیط زیست همچون آب و هوا مرز نمی‌شناسند. دیگر اینکه این عناصر بر یکدیگر اثر می‌گذارند، به عنوان مثال آلودگی آب می‌تواند بر خاک اثر گذارد و قطع درختان می‌تواند باعث تغییر در شرایط آب و هوایی شود. آخرین عامل هم جنبه‌های اقتصادی مبارزه با آلودگی است، زیرا هزینههای مبارزه با آلودگی موجب افزایش قیمت تمام شدۀ محصولات کشاورزی می‌شود و این به ضرر اقتصاد و امنیت غذایی همۀ مردم جهان است.
نیکان و محیط زیست
مؤسسۀ خیریۀ نیکان ماموت به عنوان نهادی حامی خانواده، فعالیت‌های محیط زیستی را نیز بخشی از اهداف مهم خود می‌داند زیرا معتقد است خانواده‌ها برای داشتن یک زندگی سالم باید از محیط زیست پاک و سالمی برخوردار باشند.
جمع‌آوری پسماندهایی مانند در بطری و باطری‌های استفاده شده و فروش آنها به مراکز بازیافت برای تهیۀ ویلچر و پروتزهای مورد نیاز معلولان یک نمونه از فعالیت‌های محیط زیستی این مؤسسه است که هم به پاکی زمین از زباله‌ها کمک می‌کند و هم رفع نیازهای معلولان نیازمند را ممکن می‌سازد. نیکان فعالیت‌های محیط زیستی دیگری هم دارد که می‌توانید در اینستاگرام دربارۀ آنها بخوانید.
در روز ملی هوای پاک نیکان آرزومند است که همۀ مردم بتوانند در هوایی پاک تنفس کنند و آسمانی آبی را بالای سرشان داشته باشند؛ چراکه زندگی در دنیایی شاد و با جسم و جانی سالم حق همۀ مردم است.
نظرات
نظر شما در مورد این مطلب چیست؟