فقر چیست؟ راهکارهای فقرزدایی
برای درک واژۀ فقر و راهکارهای فقرزدایی ابتدا باید با این موضوع که فقر چیست؟ و فقیر کیست؟ آشنا شویم. به زبان ساده دسترسی‌نداشتن افراد جامعه به حداقل ضروریات زندگی که نبودن آنها موجب به خطر افتادن حیات و بقای انسانی می‌شود، فقر می‌گویند. به گفتۀ دانشمندان علوم اجتماعی مقولۀ فقر یا تهیدستی دارای دو مفهوم است. یکی فقر مطلق یا فقر معیشت که به‌معنای محرومیت و ناتوانی اعضای جامعه در دستیابی به نیازهای اساسی مانند تغذیه، پوشاک و غیره است و دیگری فقر نسبی که برای تعریف افرادی استفاده می‌شود که در طول زمان درآمدشان کمتر از افراد طبقۀ متوسط باشد.
توجه داشته باشید که هر دو نوع فقر با نابرابری و توزیع درآمد ارتباط دارد. بیکاری، درآمد کم، بی‌سوادی و کم‌سوادی، نبود امکانات بهداشتی، دسترسی‌نداشتن به سازمان‌ها و مراکز مهم تصمیم‌گیری، نبود فضای آموزشی، تفریحی و ورزشی، نبود آزادی بیان، ضعف دستگاه‌های قضایی و غیره ارتباطی عمیق با مفهوم فقر دارند.
در ابتدا فقر را بیشتر با فقر درآمدی می‌شناختند؛ اما فقر امروزه مفاهیم وسیع‌تری را در بر می‌گیرد. فقر در تمام ابعاد زندگی بشر تأثیر منفی دارد و ناتوانی فرد در دسترسی به نیازهای اولیه چیزی جز حس حقارت و ناامیدی برای او باقی نمی‌گذارد. مفهوم فقر پیچیده است و به همان اندازه که روابط اجتماعی و ساختار قدرت سیاسی در آن دخیل است، خواسته‌ها، تمایلات و انگیزه‌های هر فرد فقیر نیز بر آن تأثیر می‌گذارد.
چرا باید به فقر توجه شود؟
فقر هم مانند دیگر نیازهای اساسی ما مفهومی پویا است. در این زمینه کارل مارکس مثالی دارد؛ فردی در کلبه کوچکی با خوشبختی زندگی می‌کرد، تا اینکه در همسایگی او شخصی آمد و کاخی ساخت. پس از این اتفاق فرد کلبه‌نشین احساس محرومیت و حقارت داشت. این نوعی از محرومیت نسبی محسوب می‌شود؛ در این نوع از محرومیت فرد سطح زندگی خود را با گروهی که درآمد بالاتری دارند، مقایسه می‌کند. فقیر فردی است که در خروج از وضعیت فقر ناتوان است.؛ فقر نیز موجب نابهنجارهای اجتماعی و انحرافات اجتماعی می‌شود.
شکاف بین زندگی شرافتمندانه و کار شرافتمندانه، اختلاف روانی گسترده، ناهنجاری عمیق، بر هم زدن سلسله مراتب اجتماعی و سلسله مراتب قدرت جهانی و موارد دیگر از جمله ضررهای وجود فقر در جامعه است. همین موارد به‌تنهایی نشان از اهمیت ارائۀ راهکارهای فقرزدایی و اجرای آن در جامعه دارد.
به پویش جذاب خرید عروسک های دست ساز موسسه خیریه نیکان بپیوندید.
تأثیر فقر بر جامعه چیست؟
جامعه‌ای که در آن بیکاری و افراد بیکار زیاد است بیشتر به‌سمت فقر سوق پیدا می‌کند. موقعیت‌های اقتصادی نابهنجار و شرایط بد اقتصادی علاوه بر اینکه فقر را در پی دارد، فضای اقتصادی و سیاسی جامعه را هم به‌سمت تورم، بی‌اعتمادی مردم نسبت به دولت و نارضایتی آنها می‌کشاند.
انحرافات اجتماعی را می‌توان از مهم‌ترین تأثیرات فقر دانست، فقر موجب بروز انحرافات اجتماعی (جرم، فساد اخلاقی و غیره) می‌شود. تأثیرات منفی و در برخی موارد جبران‌نشدنی فقر بر افراد و اجتماع، لزوم ارائه و اجرای راهکارهای فقرزدایی را پررنگ‌تر می‌کند.
معیارهای جهانی خط فقر
- سلامت
- آموزش
- اشتغال
- توانمند سازی
- غذا
خط فقر
خط فقر یا آستانه فقر حداقل درآمدی است که برای زندگی در یک کشور خاص آن را در نظر می‌گیرند؛ به‌طور ساده‌تر فرد برای تأمین حداقل‌های زندگی به میزانی از درآمد نیاز دارد که آن خط فقر است، یعنی اگر درآمد کمتر از آن باشد، زیر خط فقر قرار دارد. با توجه به آمارهای رسمی، خط فقر در ایران در سال 1400 نسبت به ۲ سال گذشته ۸۰ درصد رشد یافته است. همچنین فقر و تنگدستی در روستاها گسترده‌تر از شهرهاست. دولت، نقش محوری در فقرزدایی دارد و نقش حکومت کلیدی‌تر از بقیۀ عوامل است.
راهکارهای فقر زدایی
• برآورد سالانه خط فقر مطلق و خط فقر نسبی
• ایجاد شغل و تعاونی برای فقرا و آموزش آنها
• حصول اطمینان از دستیابی به مواد غذایی
• گسترش نظام تأمین اجتماعی
• اعمال سیاست‌های مالیاتی با هدف دستیابی به توزیع یارانه و درآمدها
• بهبود مشارکت سازمانی‌های غیردولتی و نهادهای خیریه مثل کمیته امداد و غیره
مدل‌های موفق فقرزدایی در جهان
مراکش
یکی از مهم‌ترین نمونه‌های فقرزدایی در جهان کشور مراکش است. این کشور با آنکه از کمبود منابع طبیعی رنج می‌برد با تلاش‌های بی‌نظیر نرخ فقر را از ۲/ ۱۶ درصد در سال ۲۰۰۰ به کمتر از ۹ درصد در سال ۲۰۱۰ رساند.
کاهشی 44 درصدی که از مهم‌ترین عوامل و راهکارهای فقر زدایی در آن می‌توان به کاهش نرخ رشد جمعیت (یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش نرخ فقر در مراکش)، رشد و ثبات اقتصادی و بهبود شرایط زندگی، سرمایه‌گذاری گسترده دولت در بخش‌های اجتماعی و زیرساخت‌های کشور، کارآیی جمع‌آوری مالیات و استفاده از درآمدهای خصوصی‌سازی، دسترسی مناسب‌تر افراد و بنگاه‌ها به منابع مالی، کمک‌های مهاجران مراکشی و نقش پویای سازمان‌های مردم نهاد و همکاری آنها با دولت‌های مرکزی و محلی، اشاره کرد.
مقاله های بیشتری بخوانید: تأثیر کار خیر بر آرامش روان فرد
پرو
پرو هم راهکارهای فقرزدایی موفقی را ارائه داده و در چهار سال گذشته توانسته است با این راهکارها نرخ فقر را به حداقل برساند. راهکارهای فقرزدایی و کاهش نرخ فقر در مناطق روستانشین این کشور بیشتر مشهود بوده است.
به گفتۀ مدیر ارشد واحد فقرزدایی بانک جهانی، کشور پرو یکی از بهترین نمونه‌های رشد اقتصادی و کاهش فقر در منطقه است.
علاوه بر این تخصیص سود اصلی رشد پایدار تولید ناخالص داخلی کشور پرو، به افراد فقیر این کشور، موجب کاهش نابرابری در این کشور شده است. تنوع در ابتکارهای اجتماعی (یکی از مهم‌ترین عوامل اصلی مبارزه با فقر شدید و نابرابری در این کشور)، وجود برنامه‌های حمایتی و راهکارهای فقرزدایی حساب‌شده دیگری که پرو ارائه داده در این موفقیت مؤثر بوده است.
راهکارهای فقرزدایی در ایران
سه گام مسیر فقرزدایی در ایران از نظر یک اقتصاددان
- مشارکت فقرا در امور اقتصادی و سیاسی
- ایجاد فرصت‌های برابر برای تمام گروه‌های درآمدی
- ایجاد یک برنامۀ مشخص برای توانمندسازی فقرا
کلام آخر
فقر در تمام کشورهای جهان وجود دارد اما آنچه باعث کنترل و کاهش آن می‌شود پیشنهاد راهکارهای فقرزدایی مناسبی است که به مرحله اجرا در بیایند. برای فقرزدایی باید چارچوب‌های حقوقی به‌درستی مشخص شده و نسبت به موضوع فقر و فقرا تغییر نگرش ایجاد شود. از آنجا که فقر در این چهارچوب و سیستم اقتصادی به‌وجود آمده، فقرا باید به‌عنوان بخشی از سیستم اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشور در نظر گرفته شوند. علاوه بر برنامه‌های حمایتی برای فقرزدایی باید به برنامه‌های توسعه‌دهنده در این زمینه نیز توجه شود.
نظرات
نظر شما در مورد این مطلب چیست؟