سکته مغزی؛ دومین عامل مرگ‌ و میر در دنیا

چگونه تشخیص دهیم که در شرایط سکته هستیم و راه‌های پیشگیری چیست؟

کلمه‌ای پرتکرار درباره مرگ‌های ناگهانی؛ سکته. اگر در تعاریف عملی از عبارات متفاوتی استفاده می‌شود اما در بین عموم کلمه پرکاربرد و آشنا همین سکته است. بحث درباره آسیب ناگهانی در عملکرد مغز یا قلب است که در نگاه عموم سکته قلبی یا مغزی خوانده می‌شود و عمدتاً به دلیل اختلال در جریان خون رخ می‌دهد. این اختلال می‌تواند منجر به از دست دادن عملکرد قسمتی از بدن شود.

مقاله پیش‌رو که بهانه ۲۹ اکتبر؛ روز جهانی پیشگیری از سکته مغزی، منتشر می‌شود، نخست نگاهی به تعریف و انواع سکته دارد و در ادامه به سکته مغزی، شیوه درمان و راه‌های پیشگیری می‌پردازد. شاید ندانید اما آمار مرگ و میر براثر سکته مغزی در دنیا بسیار بالا است و دومین علت مرگ انسان‌هاست اما در ایران شرایط حتی از این هم بغرنج‌تر است و میزان مرگ‌ومیر حتی بالاتر از متوسط جهانی است. اگر می‌خواهید اطلاعات مفیدی درباره انواع سکته، سکته مغزی و راه‌های پیشگیری و مقابله داشته باشید، ادامه این مقاله حتما به شما کمک خواهد کرد.

انواع سکته؛ نگاهی به دو نمونه پرتکرار

همچنان که در بالا اشاره شد، دو نوع اصلی سکته وجود دارد که در ادامه کمی بیشتر به آن‌ها پرداخته خواهد شد: یکی سکته مغزی (Stroke) که به دو نوع ایسکمیک و هموراژیک تقسیم می‌شود. در سکته ایسکمیک، یک لخته خون جریان خون به مغز را مسدود می‌کند و در سکته هموراژیک، خونریزی داخل مغز رخ می‌دهد. مورد دوم هم سکته قلبی (Heart Attack) است که  به نام‌های دیگری مانند حمله قلبی هم شناخته می‌شود. این نوع سکته زمانی رخ می‌دهد که خون‌رسانی به عضله قلب به دلیل انسداد عروق کرونری مختل شود، و این می‌تواند به آسیب جدی و حتی مرگ منجر شود.

قاتل همیشگی جان انسان‌ها؛ آمار سکته در جهان

سکته‌ها؛ به ویژه سکته‌های قلبی و مغزی، یکی از علل اصلی مرگ و میر در جهان هستند. براساس آمار رسمی سازمان بهداشت جهانی، سکته قلبی و سکته مغزی در دسته بیماری‌های قلبی‌عروقی قرار می‌گیرند و سالانه میلیون‌ها نفر را به کام مرگ می‌کشانند.

حدود ۱۷.۹ میلیون نفر در سال از این بیماری‌ها جان خود را از دست می‌دهند که حدود ۳۲٪ از کل مرگ‌های جهان را تشکیل می‌دهد. این آمار در کشورهای با درآمد متوسط و پایین بیشتر است، چرا که دسترسی به خدمات پیشگیرانه و درمانی مناسب ممکن است محدود باشد. با این توضیحات کلی درباره سکته، حالا سراغ سکته مغزی برویم چراکه این مقاله به بهانه روز جهانی پیشگیری از سکته مغزی منتشر می‌شود.

سکته مغزی و انواع و راه‌های پیشگیری

به طور خلاصه و در تعریفی کلی، سکته مغزی زمانی رخ می‌دهد که جریان خون به بخشی از مغز قطع شده یا به شدت کاهش می‌یابد، که این اتفاق باعث از بین رفتن سلول‌های مغزی در ناحیه آسیب‌دیده می‌شود. این اختلال می‌تواند به سرعت عملکرد مغز را تحت تأثیر قرار داده و حتی منجر به ناتوانی‌های جسمی و ذهنی ماندگار شود.

همچنان‌که بالاتر و در دسته‌بندی انواع سکته اشاره شد، سکته مغزی هم به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود. یکی سکته مغزی ایسکمیک که این نوع سکته حدود ۸۷ درصد از کل موارد سکته‌های مغزی را شامل می‌شود و به علت تشکیل لخته‌های خونی در عروق مغزی یا عروق متصل به مغز رخ می‌دهد.

این لخته‌ها می‌توانند به دلیل تصلب شرایین (آترواسکلروز) و افزایش چربی در دیواره عروق ایجاد شوند و دیگری هم سکته مغزی هموراژیک که در این نوع، به دلیل پارگی یکی از عروق خونی در مغز، خونریزی رخ می‌دهد. فشار خون بالا و استفاده بیش از حد از داروهای رقیق‌کننده خون می‌تواند از عوامل اصلی این نوع سکته باشد.

حال که کمی با سکته و انواع سکته‌‌های مغزی آشنا شدیم، سراغ موضوع اصلی یعنی روش‌های پیشگیری برویم؛ به طور خلاصه راه‌های پیشگیری از سکته مغزی شامل ایجاد تغییرات در سبک زندگی و مدیریت عوامل خطر است. برخی از این روش‌ها عبارت‌اند از:

• کنترل فشار خون: فشار خون بالا یکی از عوامل اصلی سکته مغزی است. پایش منظم فشار خون و پیروی از رژیم غذایی کم‌نمک به کاهش این خطر کمک می‌کند.
• ورزش منظم: انجام فعالیت‌های بدنی منظم، حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته، می‌تواند جریان خون را بهبود بخشیده و سلامت عروق خونی را تقویت کند.
• رژیم غذایی سالم: مصرف بیشتر میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل و کاهش مصرف چربی‌های اشباع و قند، برای حفظ سلامت قلب و عروق مفید است.
• ترک سیگار و کاهش مصرف الکل: سیگار کشیدن و مصرف الکل از عوامل خطرزای اصلی سکته مغزی هستند. ترک سیگار و کاهش مصرف الکل تأثیر زیادی در کاهش احتمال بروز سکته دارد.
• کنترل دیابت و کلسترول: دیابت و کلسترول بالا می‌توانند به عروق خونی آسیب برسانند و خطر سکته مغزی را افزایش دهند. مدیریت سطح قند خون و کلسترول با کمک تغذیه مناسب و داروهای تجویزی می‌تواند مفید باشد.

چگونه از خطر بگریزیم؟ راه‌های تشخیص سکته مغزی و علائم هشدار

تشخیص سکته مغزی به ویژه در مراحل اولیه آن از اهمیت بالایی برخوردار است؛ چرا که زمان در بهبودی و کاهش آسیب‌ها نقش حیاتی دارد. علائم سکته مغزی معمولاً ناگهانی و پیش‌بینی‌نشده ظاهر می‌شوند و در صورتی که به موقع شناسایی شوند، احتمال درمان موفقیت‌آمیز بیشتر خواهد بود. براساس مقالات علمی و همچنین محتوای منتشرشده در پایگاه اطلاع‌رسانی انجمن جهانی پیشگیری از سکته مغزی، یکی از رایج‌ترین روش‌های سریع برای تشخیص علائم سکته، استفاده از فرمول FAST است که به ترتیب، نشانه‌های زیر را پوشش می‌دهد:

• F (Face Drooping) – افتادگی صورت: اگر فرد نمی‌تواند لبخند بزند و یا یکی از طرفین صورت او دچار افتادگی شده باشد، این می‌تواند نشانه سکته باشد.
•  A (Arm Weakness) –  ضعف در دست‌ها: فرد را درخواست کنید که هر دو دست را بالا ببرد. اگر یکی از دست‌ها به دلیل ضعف پایین‌تر باشد، این نشانه می‌تواند حاکی از سکته مغزی باشد.
• S (Speech Difficulty) –  اختلال در گفتار: اگر فرد قادر به صحبت کردن واضح نباشد و یا کلمات را نادرست ادا کند، این می‌تواند نشانگر سکته باشد. سوالات ساده‌ای مانند تکرار یک جمله می‌تواند به شناسایی این علائم کمک کند.
• T (Time to Call) –  زمان تماس با اورژانس: اگر هر یک از علائم فوق مشاهده شود، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید، زیرا هر لحظه برای درمان و کاهش اثرات سکته حیاتی است.

علاوه بر علائم FAST، ممکن است سایر نشانه‌ها نیز ظاهر شوند، از جمله سرگیجه ناگهانی، از دست دادن تعادل و هماهنگی، تاری دید یا دوبینی، و سردرد شدید و ناگهانی. اگر فردی دچار یکی از این علائم شد، باید بدون تأخیر از کمک پزشکی استفاده کند، چرا که درمان به‌موقع می‌تواند جان او را نجات دهد و از آسیب‌های بیشتر جلوگیری کند. شناخت این نشانه‌ها و اقدام سریع می‌تواند تا حد زیادی احتمال بهبود و کاهش آسیب‌های مغزی را افزایش دهد.

چه بخوریم و چگونه غذا بخوریم که سکته نکنیم؟

همچنان که پیش‌تر درباره راه‌های پیشگیری از سکته توضیح داده شد، تغذیه سالم و مناسب یکی از راه‌های اساسی پیشگیری از سکته است اما این تغذیه سالم و مناسب دقیقا چیست؟ به عبارتی ساده، رژیم غذایی مناسب می‌تواند در پیشگیری از سکته‌ها مؤثر باشد. برخی از مهم‌ترین توصیه‌ها عبارتند از:

• مصرف مواد غذایی سرشار از فیبر: خوراکی‌های سرشار از فیبر، مانند میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل، به کاهش کلسترول و بهبود سلامت قلب کمک می‌کنند.
• کاهش مصرف نمک و شکر: مصرف زیاد نمک باعث افزایش فشار خون و مصرف بیش از حد شکر منجر به افزایش وزن و مشکلات قلبی می‌شود.
• افزودن اسیدهای چرب امگا-۳: این چربی‌های مفید در ماهی‌های چرب، گردو و دانه‌های چیا یافت می‌شوند و به بهبود سلامت قلب کمک می‌کنند.
• مصرف پروتئین‌های گیاهی: حبوبات و آجیل‌ها گزینه‌های سالمی برای دریافت پروتئین هستند و مصرف گوشت قرمز را کاهش می‌دهند که می‌تواند به پیشگیری از بیماری‌های قلبی کمک کند.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

در یک جمع‌بندی ساده و نتیجه‌گیری از موارد مطرح‌شده دربالا می‌توان گفت که پیشگیری از سکته نیازمند یک سبک زندگی سالم و پایبندی به اصول تغذیه‌ای و بهداشتی مناسب است. با ایجاد تغییرات ساده در عادات روزانه، مانند افزایش مصرف مواد غذایی سالم، انجام ورزش منظم و مدیریت استرس، می‌توان به‌طور مؤثری از بروز سکته‌ها جلوگیری کرد.

اهمیت آگاهی و اطلاع‌رسانی در زمینه راه‌های پیشگیری از سکته برای بهبود کیفیت زندگی و کاهش آمار مرگ و میر ناشی از آن حیاتی است. علاوه‌براین شایسته است اشاره‌ای به عملکرد موسسه خیریه نیکان ماموت درباره سلامت عمومی هم داشته باشیم؛ این موسسه خیریه که هفت حوزه عملکردی مشخص دارد، ضمن تلاش برای تامین تغذیه مناسب خانواده‌های کم‌برخوردار، هزینه‌های درمان و پیشگیری از بیماری‌هایی مانند سکته را هم پوشش می‌دهد و در حد توان خود، برای سلامت و زندگی سالم خانواده‌های کم‌برخوردار و نیازمندِ یاری هم تلاش می‌کند.