کودکان کار از جمله آسیب‌پذیرترین اقشار جامعه محسوب می‌شوند از این‌رو کودکان کار و قوانین حمایتی آنها از مهم‌ترین مسائل روز جامعه کنونی است. پرداختن به این مسئله به‌عنوان یکی از مبانی حقوق بشر اهمیت فراوانی دارد. بر اساس اصول کنوانسیون حقوق کودک که در دنیا از نظر حمایت از حقوق کودکان سراسر جهان، در جایگاه ویژه‌ای قرار دارد، تمامی کودکان دارای حقوق مشخصی‌اند. البته باید این نکته را در نظر داشت که کودکان کار در هر کشوری تعریف مختص به خود را دارد و بالطبع قوانین حمایتی از کودکان کار و تعریف آنها در همه جای دنیا یکسان نیست.

کودکان کار چه کسانی هستند ؟

در بیشتر کشورها از جمله ایران به کودکان کمتر از 15 سال، کودک کار می‌گویند. مبحث پنجم از فصل سوم قانون کار جمهوری اسلامی مربوط به قانون حمایت از کودکان کار است، با توجه به ماده ۷۹ این قانون، به‌ کار گماردن افراد کمتر از ۱۵ سال تمام و به‌کارگیری نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ سال در شغل‌های سخت و زیان‌آور ممنوع است.

با توجه به آمار چیزی حدود 3 تا 7 میلیون جمعیت ایران را کودکان کار تشکیل می‌دهند که این نشان‌دهنده وضعیت اقتصادی ضعیف بسیاری از خانواده‌های ایرانی است. به همین دلیل بسیاری از کودکان درس و مدرسه را رها کرده و شروع به درآمدزایی می‌کنند. کارکردن برای کودکان در سن کم خطرات جسمی، ذهنی، اجتماعی و اخلاقی زیادی را به همراه دارد.

عوامل موثر در پیدایش کودکان کار

فقر و بی‌پولی
تعداد بالای فرزندان در خانواده و ناتوانی در پرداخت هزینه‌های زندگی
منافع مالی بیشتر برای کارفرمایان (به‌دلیل دستمزد کمتر کودکان نسبت به بزرگ‌سالان)
فقر فرهنگی جامعه و بی‌توجه به حقوق کودکان توسط مردم و دولت
ازدست‌دادن سرپرست خانواده و منبع درآمدزایی
طردشدن کودک توسط خانواده و اطرافیان
فرار کودکان از مشکلات خانوادگی
و…

ارائه خدمات درمانی و پزشکی به نیازمندان از طریق خیریه نیکان ماموت.

دسته‌بندی کودکان کار

این کودکان بسته به داشتن یا نداشتن خانواده به ۳ نوع تقسیم می‌شوند:

کودک در خیابان: این کودکان نسبت به بقیه وضعیت نسبتاً بهتری دارند؛ آنها برای کار از خانه خارج می‌شوند و بعد از کار در کنار خانواده خواهند بود.
فرزند خانواده خیابانی: این دسته از کودکان به همراه خانواده خود در خیابان‌ها زندگی می‌کنند و با سایر اعضای خانواده به کار مشغولند. مهاجرت، بلایای طبیعی و جنگ در انتخاب این شیوۀ زندگی برای این افراد تأثیرگذار بوده است.
کودک کار و خیابانی: بیشترین آسیب را این دسته از کودکان کار می‌بینند چراکه محل زندگی آنها در خیابان است و خانواده‌ای هم ندارند. این دسته از کودکان یا در خانه‌های کوچک بدون امکانات و یا در بین کودکان کار دیگر زندگی می‌کنند.

مشکلات کودکان کار

سو استفاده جنسی از کودک کار
استفاده از کودکان کار برای قاچاق مواد مخدر
گرفته شدن حق تحصیل از کودک کار
نداشتن حق دریافت آموزش‌های لازم برای ادامۀ زندگی، امنیت و آرامش
پیری زودرس، سوءتغذیه، افسردگی، وابستگی به دارو
نرسیدن به رشد و تکامل تکوینی
دور ماندن از مراقبت‌های بهداشتی و مبتلا شدن به انواع بیماری‌ها

قوانین حمایتی از کودکان کار

در قوانین حمایتی از کودکان کار و با توجه به مادۀ 79 قانون کار، اگر کارفرمایی کودک کمتر از 15 سالی را به‌کارگیرد، به‌عنوان متخلف شناخته شده و برای بار اول مجازات نقدی و بار دوم مجازات نقدی و حبس برای او در نظر گرفته می‌شود. برای بار سوم علاوه بر جریمه‌های ذکر شده کارخانه یا کارگاه پلمپ و پروانۀ کار فرد متخلف هم ابطال خواهد شد. البته کارگران شاغل در کارگاه‌های خانوادگی که کارفرمای آنها، همسر یا بستگان و خویشاوندان نسبی درجه ‏‌یک باشند، مشمول قانون کار نیستند، بنابراین در مورد چنین کارگرانی حداقل سن کار رعایت نمی‏‌شود.

همچنین، با توجه به مادۀ‏ ۸۴ قانون کار، در مشاغل و کار‌هایی که ماهیت آن برای سلامتی یا اخلاق کارآموزان و نوجوانان زیان‏‌آور است، حداقل سن کار ۱۸ سال تمام خواهد بود که تشخیص این مسئله با وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است.
دولت ایران پیمان‌نامۀ جهانی حقوق کودک را در سال 1373 امضاء کرد و تعهدات و قوانین حمایتی از کودکان کار و خیابانی را به‌صراحت پذیرفت، اما هنوز این قشر به رسمیت شناخته نشده‌اند و در عمل اقدامی جدی برای آنها صورت نگرفته است.

باید توجه داشت که ریشه‌کن کردن این مسئله در میان کودکان و پایبندی و اجرای قوانین حمایتی از کودکان کار در مدت زمان کوتاه وجود ندارد و نیازمند صبر، حوصله و تلاش است.
مجلس شورای اسلامی در سال ۸۱ قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان را با ۹ ماده به تصویب رساند. اما به دلیل مشکلات دوباره لایحه‌ای با نام حقوق کودکان تدوین شد.

تصویب و تأیید این لایحه زمان زیادی برد و سرانجام بعد از ابلاغ رئیس مجلس در تاریخ ۲۳ خرداد ۱۳۹۹ به قانون تبدیل شد. اجرای قوانین حمایتی از کودکان کار و به‌طور کلی کودکان باعث رشد چشمگیری در حمایت از حقوق این قشر می‌شود.
سپردن مسئولیت‌هایی به مراکز مختلف اجتماعی، راه‌های کمک به کودکان کار، تحلیل مسائل مربوط به آسیب‌های اجتماعی کودکان کار، دخالت مستقیم دادستان‌ هنگام در خطر بودن کودک و غیره از جمله مواردی است که در متن قانون حمایت از اطفال و نوجوانان به چشم می‌خورد.

صدقه های خود را از طریق خیریه نیکان ماموت جهت کمک به نیازمندان واریز نمایید.

سخن پایانی

کودکان کار نه تنها در کشور ما بلکه در دیگر جوامع هم وجود دارند و سن این کودکان بین 5 تا 17 سال تخمین زده شده است. در حال حاضر مسئله مهم در کشور ما نحوۀ کاهش تعداد کودکان کار و راه حل‌های آن است. از اینکه چه تعداد کودک کار در ایران مشغول به کارند اطلاعات دقیقی در دست نیست، اما گفته می‌شود حدود 2 تا 7 میلیون کودک کار در ایران وجود دارد که 40 درصد این کودکان را کودکان مهاجر تشکیل می‌دهد.

اگرچه در زمینه اجرای قوانین حمایتی کودکان کار فعالیت‌های زیادی صورت گرفته است اما آن‌طور که باید و شاید در این زمینه موفق نبودیم. بدیهی است که تمام انواع کودک کار باید ریشه‌کن شود چراکه کار کودک نه‌ تنها بنیان طبیعی و حقوقی انسانی را پایمال می‌کند، بلکه تهدیدی جدی برای آیندۀ اجتماعی، رشد و پیشرفت اقتصادی نیز به شمار می‌رود. پدیده کودکان کار نیازمند یک اجماع واحد و تعامل همه‌ جانبه از سوی دستگاه‌های دولتی و نهادهای اجتماعی و غیردولتی است تا به بهترین نتیجه حاصل شود.