قدیمی‌ترین خیریۀ ایران

نیکی به دیگران و انجام کار خیر، به اندازۀ خود انسان قدمت دارد. اگر نگوییم همۀ مردم، دست‌کم بسیاری از مردم دوست دارند به دیگران کمک کنند و باری از روی دوش نیازمندان بردارند. از این رو شاید نتوان تاریخی برای بروز حس نوع‌دوستی آدمیان مشخص کرد. با این حال خیریه‌ها به عنوان سازمان‌هایی مشخص، هدفمند و دارای مخاطبان خاص از آن حس خیرخواهانۀ بشر مجزا هستند و رد پای آنها را در تاریخ هر کشوری می‌توان جست‌وجو کرد.

بیشتر از 100سال است که خیریه‌ها به شکل رسمی در ایران فعالیت می‌کنند اما از میان همۀ آنها کدام‌یک را می‌توان به عنوان قدیمی‌ترین خیریۀ ایران نام برد؟

قدیمی‌ترین خیریۀ ایران کدام است؟

«مؤسسۀ خیریۀ تبریز» اولین مؤسسۀ خیریۀ رسمی ایران بود که در ۲۱ محرم سال ۱۳۳۵ هجری قمری (۲۵ آبان سال ۱۲۹۵ هجری شمسی) در شهر تبریز پایه‌گذاری شد. 15 نفر از خیران خوش‌آوازۀ اهل تبریز این مؤسسه را تأسیس کردند. مدارک باقیمانده از آن زمان که در آرشیو گنجینۀ اسناد ملی نگهداری می‎شود نیز تأیید می‌کند که این گروه 15 نفره تأسیس‌کنندگان خیریۀ تبریز هستند.

این خیریه به‌دنبال استفتاء از آیت‌الله شهیدی که یکی از مجتهدان برجستۀ آن زمان شهر تبریز بود، تأسیس و به شکل رسمی و قانونی در وزارت معارف و اوقافِ وقت، ثبت شد. بیشترین فعالیت خیریۀ تبریز در زمینۀ کمک به نیازمندان، نگهداری از کودکان بی‌سرپرست و مداوای بیماران اعصاب‌وروان بود.

وقتی دفتر ثبت شرکت‌ها و مؤسسات اداره کل ثبت اسناد و املاک آذربایجان شرقی ایجاد شد، این مؤسسۀ خیریه دوباره با شمارۀ یک و به عنوان اولین مؤسسه خیریۀ کشور در تبریز به ثبت رسید.

اهداف خیریه تبریز

بعد از ثبت این مؤسسه در وزارت معارف و سازمان اوقاف آن زمان، فعالیت‌های این خیریه در حوزه‌های کمک به مستمندان، کودکان فقیر و بیماران روانی به طور رسمی شروع شد. کمک‌های مردمی به قدیمی‌ترین خیریۀ ایران روز به روز افزایش یافت و افراد بیشتری به حمایت مؤسسه در می‌آمدند. از همان روز‌های اول این مؤسسه اقدام به تاسیس ساختمان‌های جدید و بزرگ کرد تا فعالیت‌های مؤسسه هر چه بیشتر بهبود یابند.

یکی از این ساختمان‌های جدید که در محلۀ تپلی باغ قرار داشته، به نگهداری و درمان بیماران اعصاب‌وروان اختصاص یافت. ساختمان بعدی برای نگهداری از کودکان بی‌سرپرست و بدسرپرست (پرورشگاه تبریز) انتخاب شد و بقیۀ ساختمان‌ها هم به مدرسه‌هایی تبدیل شد که ویژۀ افراد کم‌توان ذهنی بود.

پزشکان و دبیران باتجربه و نیکوکار تبریز به این مجموعه‌ها دعوت شدند تا بهترین خدمات پزشکی و آموزشی را به افراد بیمار و نیازمند ارائه کنند.

تبریز؛ شهر بدون نیازمند

سازمان شهربانی و بلدیه تبریز در سال ۱۳۱۷ تصمیم گرفت، افراد نیازمند و بی‌خانمان آواره در سراسر شهر را سامان بخشد. این افراد به مکان‌های مشخصی منتقل شدند تا زندگی بهتری را تجربه کنند. در همین زمان مدیران اولین و قدیمی‌ترین خیریۀ ایران این مکان‌ها را نیز تحت پوشش خود قرار داد تا امکانات رفاهی مورد نیاز این افراد را تأمین کند. با تلاش‌های خیریۀ تبریز، خوراک، پوشاک و آموزش حرفه‌وفن برای نیازمندان تبریز فراهم شد.

به حکایت اسناد و مدارک باقی مانده از آن دوران، خدمات شایان توجهی در زمینۀ اشتغال به نیازمندان ارائه شد. قدیمی‌ترین خیریۀ ایران با احداث ساختمان‌هایی ویژۀ آموزش حرفه‌وفن که بخش‌هایی مخصوص اسکان شبانه‌روزی، سالن‌های غذاخوری، کلاس‌های درس و کارگاه‌های متعدد داشت شرایطی فراهم کرد که این نیازمندان توانایی زندگی دوباره پیدا کنند.

هم‌زمان با ایجاد و تشکیل مرکز آموزش حرفه‌وفن، برای زنان خانه‌دار و زنان آسیب‌دیده نیز مراکزی ایجاد شد تا بتوانند حرفه‌ای بیاموزند و درآمدی کسب کنند. کاری که در جانی دوباره به خانواده‌های آنان بخشید. همچنین از سوی خیریۀ تبریز یا همان قدیمی‌ترین خیریۀ ایران مدارس پسرانه و دخترانه که به نام‌های آزرم، ایرانشهر، هما و کاوه در این شهر تأسیس شد تا خیران این مؤسسه در آموزش و پرورش فرزندان این مرز و بوم نیز سهمی قابل توجه داشته باشند.

با گذشت زمان افراد بیکار و نیازمند بیشتری از قدیمی‌ترین خیریۀ ایران تقاضای کمک کردند به همین دلیل مؤسسه با گسترش فعالیت‌های نیکوکارانۀ خود، ساختمان‌های جدیدتری تأسیس کرد تا با آموزش صنعت و تجارت به افراد بیکار و نیازمند، آنان را از روزگار تاریکشان به یک زندگی نو هدایت کند.

این افراد پس از کارآموزی وارد بازار کار می‌شدند، شغلی می‌یافتند و زندگی خود و خانواده‌شان را به شکلی سامان می‌دادند که دیگر به کسی نیازمند نباشند. بعد از گذشت ۷ سال یعنی در سال ۱۳۲۵ هجری شمسی، خیریۀ تبریز آن‌قدر معروف شده بود که همۀ ساختمان‌های زیر مجموعه آن را به خوبی می‌شناختند و مردم تبریز از عملکرد خیران قدیمی‌ترین خیریۀ ایرانراضی بودند.

افراد نیازمندی که از گوشه و کنار شهر به خیریه آمده بودند، در حرفه‌ای که دوست داشتند مشغول به کار بودند، آنان حدود شش ماه تا دو سال آموزش حرفه‌ای می‌دیدند. بعد از پایان آموزش، سرمایۀ اولیه‌ای به عنوان قرض‌الحسنه از سوی خیران این مؤسسه در اختیارشان قرار می‌گرفت تا برای خود کارگاهی ایجاد کنند و کسب‌وکار خودشان را راه بیندازند.

با سرمایه‌ای که قدیمی‌ترین خیریۀ ایران به آنان می‌داد، می‌توانستند تجهیزات بخرند و پیشرفت کنند. افرادی که این سرمایه را دریافت می‌کردند، در ادامه موظف بودند 50 درصد از سود خود را به خیریه پرداخت کنند و زمانی که مبلغ پرداختی به اندازه مبلغ سرمایۀ اولیۀ می‌شد، سرمایه به خودشان تعلق می‌گرفت.

کمک‌های خیریۀ تبریز به شهر

فعالیت‌های مؤسسۀ خیریۀ تبریز محدود به افراد نیازمند نبود، شاید باورکردنی نباشد اما در دورانی که با امروز یکصد سال فاصله دارد، خیران تبریز آبادانی شهر را نیز وظیفۀ خود می‌‎دانستند. آنان هم‌زمان با  ایجاد بیمارستان، مدرسه و مراکز آموزشی، از سال 1326 هجری شمسی ایجاد قنات‌های جدید و تعمیر و لایروبی قنات‌های قدیمی شهر را نیز در برنامۀ خود قرار دادند.

فعالیت‌های این خیران در آن دوران کمک قابل توجهی به تأمین آب مورد نیاز خانواده‌های ساکن تبریز و اطراف آن و همین‌طور آب لازم برای کار کشاورزان تبریزی کرد. این خیریه در سال 1327 با ساخت پاساژ، تعدادی مغازه، مسافرخانه و کارگاه‌های قالی‌بافی، جوراب‌بافی، حوله‌بافی، کبریت‌سازی به شکل مستقیم زمینۀ اشتغال گروه بزرگی از افراد بیکار و نیازمند اهل تبریز را فراهم کرد.

اقدامات قدیمی‌ترین خیریۀ ایران به همین جا ختم نشد، خیران این مرکز از محل اجاره‌بهای دریافتی از املاک خود، ساختمان‌ها و مراکز  جدیدی ایجاد کرد تا بتواند زنجیرۀ کمک به نیازمندان را ادامه دهد.

تامین مایحتاج زندگی افراد نیازمند در خیریه نیکان ماموت.

خیریۀ تبریز در گذر زمان

مراکزی که خیریۀ تبریز به‌عنوان قدیمی‌ترین خیریۀ ایران در بیش از یک قرن راه‌اندازی کرد، تغییرات بسیاری کرده‌اند. در گذر از همۀ این سال‌ها بعضی هنوز فعال هستند، بعضی به سازمان‌های دیگر سپرده شده‌اند و بعضی هم دیگر فعالیتی ندارند. در سال 1359 پس از تشکیل سازمان بهزیستی، ساختمان پرورشگاه خیریۀ تبریز با هماهنگی شورای بهزیستی استان آذربایجان شرقی و با اجاره‌بهایی اندک در اختیار سازمان بهزیستی استان قرار گرفت.

محل نگهداری بیماران روانی یکی از مهم‌ترین مراکزی بود که این خیریه در نخستین سال‌های فعالیت خود تأسیس کرد. این ساختمان پس‌ از دهه‌ها فعالیت در حال حاضر با شرایط خاص به دانشگاه علوم پزشکی تبریز سپرده شده است تا محلی برای درمان بیماران ریوی باشد.

به‌عنوان قدیمی‌ترین خیریۀ ایران، خیریۀ تبریز نهادی ارزشمند و تأثیرگذار بود. مجموعه‌ای از افراد خیر در این مرکز گرد هم آمدند و کارهای ارزشمندشان سرنوشت بسیاری از مردم را به بهترین شکل تغییر داد. در این مسیر نه فقط مردم، که شهر تبریز هم رشد کرد و به یکی از آبادترین شهرهای ایران تبدیل شد. چنین تاریخچه‌ای نشان از تأثیرگذاری خیریه‌‎ها و قدرت آنها در بهبود جامعه دارد.

همچون خیریۀ تبریز، مؤسسۀ خیریۀ نیکان ماموت در مسیر فعالیت خود، کمک به خانواده‌ها را هدف اصلی خود می‌داند. فعالیت‌های نیکان نیز بر مسائلی مانند سلامت، اشتغال، کمک به تأمین مواد غذایی و لوازم‎التحریر و… متمرکز است، شما می‌توانید با بازدید از صفحۀ اینستاگرام نیکان، با این خیریه آشنا شوید.